Στόν παρελθόν ὅταν διάβασα τό ποίημα τοῦ Δ.Π. Παπαδίτσα μέ τόν τίτλος «ἡ ἔννοια μιᾶς πολυδιάστατης φυτείας καί τό ἀσύλληπτο τοῦ ζωντανοῦ αὐτιοῦ», προβληματίστηκα γιά τήν ἀφιέρωσή του στόν Τσιρόπουλο.
Γνωρίζοντας ὅμως ἀργότερα τήν ψυχοσύνθεση τοῦ συγγραφέως καί ποιητῆ καθώς καί τό ἔργο του, διεπίστωσα πώς πάντα σχεδόν τό ἀφιερωμένο ποίημα φανερῶς ἤ κρυφίως συνδέεται μέ τήν ποιότητα τοῦ ἀνθρώπου στόν ὁποῖον χαρίζεται.
Ὁ Κ. Τσιρόπουλος ὡς πρός τήν ψυχοσύνθεσή του εἶναι μία πολυδιάστατη φυτεία, μιά πλούσια καί χαρισματική προσωπικότητα, ἐνῶ ὁ νοῦς του γίνεται τό ζωντανό αὐτί, πού ὅλα τά άκούει καί τά κατανοεῖ. Εἶναι πολυσχιδές τό τάλαντό του: θαυμάσιος ποιητής, ἡ ποίησή του γίνεται μεγάλη ἀναγωγή πρός τό κοσμογονικό ὄν, μέ τονισμένο μερικές φορές καί τό θρησκευτικό στοιχεῖο, κρατερός δοκιμιογράφος μέ ὀξυτάτη ἀντίληψη καί σκέψη, ὡραῖος Ἕλληνας πατριώτης, πού ὑπεραμύνεται τῆς ἑλληνικῆς γλώσσας καί παιδείας, ἐργατικός ἐκδότης περιοδικοῦ, λιτοῦ, ὀλιγοσέλιδου ἀλλά κομψοῦ καί οὐσιαστικοῦ.
Στό βιβλίο του «Ρωμανική ζωγραφική, Βυζαντινή ζωγραφική» (θεώρηση τῶν ρομανικῶν τοιχογραφιῶν τῆς Ἱσπανίας.) ἀποδεικνύεται ἕνας ἄξιος συγγραφεύς πού μέ ἐπιστημονικό τρόπο καί ποιητική ματιά ἀσχολεῖται μέ ἕνα θέμα, τό ὁποῖον ἦταν νέο γιά τήν ἐποχή πού γράφτηκε.
Ὁ συγγραφεύς ἀποκαλύπτει τήν αἰτία αὐτῆς τῆς συγγραφῆς: «Ἡ ζωή τοῦ ἀνθρώπου εἶναι ἕρμαιο τῆς Ἱστορίας. Ἔτσι ὅταν ἡ καταδρομή της στόν τόπο μου καταπίεσε τήν ζωή μου, ἀναζήτησα τρόπο διαφυγῆς γιά νά σώσω τή ἀκεραιότητα τοῦ προσώπου μου. Τόν τρόπο αὐτό μοῦ πρόσφερε τό Instituto de Cultura Hιspanica μέ μία διετῆ ὑποτροφία γιά νά μελετήσω τίς ρομανικές τοιχογραφίες τῶν ἱσπανικῶν ναῶν μέσα ἀπό τό πρίσμα τῆς βυζαντινῆς Ἁγιογραφίας.»
Ὁ συγγραφεύς καλλιτέχνης ξαναγίνεται σπουδαστής καί μελετᾶ μέ ἐμβρίθεια τό ὑλικό του. (Τό βιβλίο ἐκδόθηκε τό 1980 ἀπό τίς ἐκδόσεις Ἀστέρος καί εἶναι ὄντως ἕνα κόσμημα μελέτης καί ἔκδοσης.)
Ἱστορία, θεολογία καί ἀρχαιολογία εἶναι τό ὑλικό πού μελετᾶται. Ὁ Τσιρόπουλος βρίσκει τίς αἰσθητικές σχέσεις βυζαντινῆς καί ρομανικῆς ζωγραφικῆς, ἐπισημαίνει πώς τό φυσικό, μεσογειακό φῶς χαρίζει στήν ρομανική ζωγραφική τήν ὑψηλή χρωματική αἴσθηση, ὑποστηρίζει πώς ὁ βασικός συντελεστής στήν διαμόρφωση τῆς ρομανικῆς τοιχογραφίας ἦταν θεολογικός καί ἐκκλησιαστικός. «Ἡ Ἐκκλησία ἡ ἴδια» γράφει, «ἔπρεπε νά δείξει πώς ὀ Χριστός δέν εἶναι μόνον θεός οὔτε μόνον Ἄνθρωπος ἀλλά θεάνθρωπος. Μέ αὐτή τήν πίστη στόν Θεάνθρωπο ἐργάσθηκαν καί οἱ ρομανικοί ἁγιογράφοι.» (Ἐδῶ ἀναφέρεται καί τό κεφάλαιο περί Κοπτικῆς ἐκκλησίας, ἡ ὁποία ἀποσπάσθηκε τό 451 μχ κατά τήν Σύνοδον τῆς Χαλκηδόνος ἀπό τήν βυζαντινή τέχνη ἀξιοποιώντας μόνον λαϊκά καί τοπικά στοιχεῖα).
Στό βιβλίο ἐξετάζεται μέ ἐμβρίθεια τό πρόβλημα τῆς καταγωγῆς τῆς Ἱσπανικῆς ρομανικῆς ζωγραφικῆς. Τά συμπεράσματα ἀναφέρουν πολλά στοιχεῖα γιά τήν καταγωγή της: εἶναι τέχνη αὐτόχθονη ἀλλά καί μέ προελεύσεις Ἀραβικῆς ἤ Μοθαραβικῆς, Ἰρλανδικῆς ἤ Ἀγγλικῆς, Καρολίνειας ἤ Ὀθωνικῆς, Γαλλικῆς καί Ἰταλικῆς, τό λεγόμενο Ἰταλοβυζαντινό ὕφος. Ὁ μελετητής Τσιρόπουλος παραθέτει γνῶμες πολλῶν συγγραφέων καί μία πλουσιότατη βιβλιογραφία.Τό ἐκκλησιαστικό ἐπίσης στοιχεῖο εἶναι ἐναργές καθώς ἀναφέρονται οἱ οἰκουμενικές σύνοδοι καί οἱ αἱρέσεις. Ἡ Ἱσπανία καί ὁ Βυζαντινός κόσμος ἔχουν σχέσεις ἐκκλησιαστικές, (προσκυνήματα, ἅγια λείψανα, μονή τοῦ Σινᾶ) ἐμπορικές (ἀκμή τοῦ βυζαντινοῦ ἐμπορίου τόν 9ο καί 10ο αἰ. καί καλλιτεχνικές. (ἡ εὐρύτατη κυκλοφορία τῶν βυζαντινῶν χειρογράφων στήν Δύση).
Οἱ αἰσθητικές σχέσεις βυζαντινῆς καί ρομανικῆς ζωγραφικῆς ἔχουν τήν πηγή τους στήν θρησκεία καί τήν ἐκκλησία, ἡ ὑφή τους εἶναι λειτουργική, ὁ χαρακτήρας τους ἐκκλησιαστικός, ἡ θεμελιακή ἁγιογραφική ἀποστολή ἀντιρεαλιστική, καί ἡ πίστη στήν ἐνσάρκωση τοῦ θεοῦ δίνει τήν ἀνθρωπομορφική ἀπεικόνιση. Στήν βαθύτερη τους οὐσία εἶναι ἄχρονες, μέ μετωπική στάση καί ὑπερκόσμια σοβαρότητα προσώπου. Γιά τό χρῶμα ὑπάρχει ἡ ἄρνηση τοῦ φυσικοῦ φωτός γιά νά τονισθεῖ τό νοητό καί ἀθέατο. Ὁ συγγραφεύς γράφει: «τά χρώματα γίνονται ἀντιρεαλιστικά, συμβολικά, ἀποκτοῦν τήν δύναμη τῆς ὑποβολῆς τῶν ὑπεραισθητῶν καί μαζί κατορθώνουν τό βασικά ἀμετάβλητο κι ἑνιαῖο τῆς ἁγιογραφίας. Ποτέ τό ὕφος μιᾶς τέχνης δέν ἦταν τόσο ἐσωτερικά ἑνιαῖο καί μαζί τόσο ἐλεύθερο, ὅσο στήν βυζαντινή καί στήν ρομανική ζωγραφική.»
Πολλές τέτοιες ἐπισημάνσεις καί σκέψεις γιά θέματα πολύ δύσκολα καί σοβαρά κάνει ὁ Κώστας Τσιρόπουλος, τονίζοντας πάντα τίς ἀθέατες πλευρές καί τίς λεπτεπίλεπτες ἀποχρώσεις.
Τό βιβλίο γιά τό ὁποῖο λίγες μόνο γραμμές ἔγραψα, πρέπει νά μελετηθεῖ προσεκτικά, γιατί τό πνευματικό ὄφελος θά εἶναι μεγάλο.
Εὐχαριστοῦμε τόν σπουδαιότατο συγγραφέα Κώστα Τσιρόπουλο, γιά τά πνευματικά δῶρα πού μᾶς πρόσφερε. Δῶρα τῶν ὁποίων ἡ εὐωδία, θά διαρκεῖ πάμπολλα ἔτη, ὅπως τό θυμίαμα τῶν ὀρφικῶν ὕμνων.
Δεκέμβριος 2014 Ἑλένη Λαδιᾶ
* Το κείμενο συμπεριλαμβάνεται στο εξαιρετικό αφιερωματικό τόμο "Έκφραση Τιμής στον Κώστα Τσιρόπουλο", Τετράδια Ευθύνης τευχ. 41, Δεκέμβριος 2015.
** Η φωτογραφία του Κώστα Τσιρόπουλου, στιγμιότυπο από τις τελευταίες του επισκέψεις στο γνώριμο Σαββατιάτικο στέκι των εκδόσεων επί της οδού Πολυτεχνείου 1. είναι από το αρχείο του εκδότη Γιώργου Α. Γκέλμπεση, ιδιοκτήτη των Εκδόσεων Κοράλλι, των Εκδόσεων των Φίλων, του Αστρολάβου και φυσικά της Νέας Ευθύνης και του περιοδικού Κοράλλι.
